Ümran Avcı- “Ovada Paldır Küldür” ile 2020 Yoksul Baykurt Hikaye Ödülü’nü alan Mustafa Orman, “Annem Gittiğinden Beri Çiçek Ekmiyoruz Bahçeye” isimli yapıtıyla de Vedat Türkali Roman Ödülü’nün sahibi oldu. Orman; düğümü öykünün finalinde çözülen kitabında ‘Kendilerini içine sığdıramadıkları bir hayattan kaçarken’ hudutlarda hayatını kaybeden göçmenleri odağına aldı. Hudutta kar altında kalarak donanları, tipiyle boğulanları, ‘yüzlerinde kaygı okunanları’ anlattı. Tasadan unutma hastalığına yakalanan yaşlıların, acıdan ölmek isteyen kayıp yakınlarının kaygılarına ortak etti okurunu. Kars etrafında geçen “Annem Gittiğinden Beri Çiçek Ekmiyoruz Bahçeye” romanı üzerine konuştuğumuz Mustafa Orman, “Vedat Türkali’yle yan yana anılmak, beni daha büyük bir motivasyonun içine sürükledi” diyor.
??Ovada Paldır Küldür kitabınız 2020 Yoksul Baykurt Hikaye Ödülü’ne layık görüldü. Birinci romanınızla da Vedat Türkali Roman Ödülü’nü aldınız. Bu iki kıymetli mükafatın motivasyonu kadar sorumluluğu da vardır üzerinizde diye düşünüyorum.
Ödülün sorumluluğu isimle yan yana düştüğünde başlıyor zati. Daha âlâ eserler üretmenin yolu buradan geçiyor, mükafatın rehavetiyle tepetaklak düşen birçok müellif gördük, ben bunlardan olmayacağımı düşünüyorum. Artık Vedat Türkali’yle yan yana anılmak, beni daha büyük bir motivasyonun içine sürükledi. Şu an yazdığım iki roman da bu durumdan nasibini alıyor. Vedat Türkali’nin yolu, onun fikirleri ben ve onun üzere düşünen beşerler için büyük bir okul. Var olan problemleri eğip bükmeden anlatmış bir müellif. Onun gölgesinden etkilenmemek mümkün değil.
??Romanda Hanip, para karşılığı ceset ticareti yapıyor. Göçmenlerin üzerinden çıkan para ve kıymetli eşyaları muhtarla paylaşıyor. Halbuki kendisi de emsal acıların mirasçısı… Romandaki “İyi beşerler da kötülük yapabilir” kelamının karşılığı gibi…
Bir insanı, lakin karşısındaki insan büyüklük makamında gösterebilir. Her şey insanın mana verme ve anlamlandırma hissiyle yükselip birebir vakitte alçalıyor. Bir vakitler büyükler büyüğü saydığımız insanları şu an en tabanda görebiliyoruz. Hatta bazen görmüyoruz bile onları. O vakit çok büyük gelmiş gözümüze artık ise çok küçük görüyoruz. Halbuki insanın kıymetinden bir şey eksilmiyor. Tıpkı pahada kalıyor, bizim verdiğimiz manalar yerle bir oluyor. Yerle bir olan biziz, karşımızdaki değil. İnsan dediğimiz varlık hem yeterliliği hem berbatlığı içinde barındırır. Uygunluğu yapma sebebi de berbatlığı yapma sebebi de ömürde kalma dürtüsüdür. Hanip de bunlardan biri. Ne daha fazla ne daha eksik. İnsanı kolay kolay suçlamanın, kolaylıkla yüceltmenin, kolaylıkla yere çalmanın bir vazife şuuruyla yapıldığı coğrafyada yaşıyoruz. Onu anlamanın temeline inmek yerine en kısa yoldan onu ömrün dışına itmeye çalışıyoruz. Ben buna karşı çıkıyorum. Bu ülkede mağduriyet çok çabuk ele gelen bir şey. Bir kez mağdur oldunuz mu, ömür uzunluğu bu sizde alışkanlık yapar ve onun konforuyla yaşarsınız. Bir daha mağdur olmazsanız bile mağdurluk zırhını bir sefer giydiğiniz için artık o denli davranırsınız. Hatalı olmayan bir beşere ‘suçluluğu’ giydirdiğinizde ise bir müddet sonra o insan hatalı hisseder kendini ve o denli yaşamaya başlar.
■ Romanda beşerler unutma hastalığına yakalanıyor. Asaf, bunun da nedenini araştırıyor. “Kimi hatırlayarak yaşar, kimi de unutarak” deniyor romanda. Murathan Mungan da geçtiğimiz günlerde verdiği bir röportajında, “Türkiye unutarak ayakta kalan insanların ülkesi” demişti.
Murathan Mungan üzere büyük bir muharririn kelamları değerli. Ama ona katılmıyorum. Şuurlu bir unutma, insanı ayakta tutamaz. Biz her şeyi -mış yaparak yaşayan bir toplumuz, bu yüzden iflah olmuyoruz. Tarihin satır ortalarında değil, tarihin paragraflarında yüzleşilecek birçok olay varken, daima bunu unutmaya yönelik dikte eden bir kesim varken ve bunlar her gün geleceği karanlığa sürüklüyorsa, insanların hayatlarını yerle bir ediyorsa, meskenlere ateş düşürüyorsa, anneleri yerlerde sürüklüyorsa ayakta kalan hiçbir şey yoktur. Her şey yıkılmıştır. Konut alev almıştır. Buna ayakta kalmak diyemeyiz.
■ Bazen de insan unutmaz da unutmuş üzere yapar kendini korumak için…
Unutmanın büsbütün sökülüp atılan bir şey olmadığını çoğumuz deneyimlemiş durumdayız. Bir ağaç hastalandığında evvel aşılarız, sonra kısımlarını budar bekleriz. Şayet iyileşmezse bu sefer ağacı gövdesinden keseriz, buna ‘sürgün verme’ süreci deriz. O ağacın gövdesinden bir kol yeşermeye başlar, böylelikle ağacın düzgünleştiğini görürüz. İnsan da biraz bu türlü bence.
Sözlü kültürü kayıt altına alıyorum
??Bir röportajınızda, “Bireyler, hayattan intikam alma hissiyle kendisine metotlar belirler” demiştiniz. Roman kahramanı Asaf da çocukluğundan beri öyküleri yurt ediniyor kendine… Bunda otobiyografik öge var mı?
Elbette. Her muharririn kendi hayatı metninin derininde makberdir. Lakin metnin tamamı muharririn ömründen doğar diyemeyiz. Romanda Asaf karakterinin yer yer Kars’ta yaşayan ‘hikâye anlatıcısı’ Ayhan Erkmen’in köy köy gezip öykü biriktirmesinden doğduğunu söyleyebilirim. Birebir vakitte ben de köylere giderek sözlü kültürü kayıt altına alıyorum. Erkmen, bir röportajında gittiği bir köyde, köydeki bir bayan anlatmaya başlamadan evvel şöyle demişti: “Bu dilsiz ve sağır gecenin üzerine yemin ederim ki” Ben de kendi adıma şöyle söyleyebilirim: Gözleri, kulakları, ağzı olan bir dünyada herkes her şeye kör, sağır ve dilsiz davrandıkça, palavrası hakikat diye sundukça hiçbir şeyin hissine kabil olamayız.
